بررسی ترسالی و خشکسالی هواشناسی در حوضه‌های جنوبی دریاچۀ ارومیه (مطالعۀ موردی: حوضه‌های آبریز زرینه‌رود و سیمینه‌رود)

دریاچۀ ارومیه در سال‏های اخیر به‌دلیل کاهش جریانات ورودی آب از زیرحوضه‏های خود با کاهش شدید حجم آب مواجه شده است. یکی از دلایل خشکی مستمر این دریاچه تغییرات اقلیمی و پدیدۀ خشکسالی است. دو رودخانۀ زرینه‏رود و سیمینه‏رود از مهم‌ترین زیرحوضه‏های دریاچۀ ارومیه هستند و بیش از نیمی از ورودی آب دریاچه را تأمین می‌کنند. در این میان، شناخت ابعاد مختلف پدیدۀ خشکسالی و خصوصیات آماری آن مهم است و نخستین قدم در بررسی و مدیریت منابع آب حوضه و درک بهتر دلایل خشکی دریاچۀ ارومیه به‌شمار می‏آید. هدف از این پژوهش، بررسی رفتار اقلیمی حوضه‏های بررسی‌شده از دیدگاه خشکسالی هواشناسی طی چهار دهۀ گذشته است. در این تحقیق وضعیت خشکسالی در دو حوضۀ زرینه‏رود و سیمینه‏رود توسط شاخص بارش استاندارد‌شده، SPI با استفاده از داده‏های بارش ماهانۀ 31 ایستگاه در دورۀ آماری 1350ـ 1393 در مقیاس زمانی سالانه و ماهانه (یک تا 48 ماهه) بررسی شد. دوره‏های ترسالی و خشکسالی و همچنین مقادیر شاخص SPI در مقیاس‏های مختلف زمانی و به‌صورت منطقه‏ای استخراج شد. در نهایت، نقشۀ پهنه‏بندی شاخص بارش استانداردشده برای سال‏های واقع‌شده در دوره‏های مهم ترسالی و خشکسالی با استفاده از روش‏های زمین‌آماری (کریجینگ، کوکریجینگ و فاصلۀ معکوس) تهیه و ارزیابی شد. بررسی شاخص SPI طی چهار دهۀ گذشته، نشان می‏دهد به‌طور کلی زیرحوضه‏های جنوبی دریاچۀ ارومیه پس از تجربۀ دو دورۀ ترسالی و یک دورۀ خشکسالی، در 70‌ درصد سال‏ها در شرایط نرمال به‏سر برده‌اند. پس از وقوع خشکسالی متوالی طی دورۀ 1377ـ 1380 به‌رغم حاکمیت شرایط نرمال تا سال 1393، روند کاهشی تراز دریاچۀ ارومیه ادامه یافته است که نشان می‏دهد علاوه بر تأثیر شرایط اقلیمی و کاهش بارش‏ها، عوامل دیگری نظیر بهره‏برداری نامناسب و برداشت بیش از حد از منابع آبی در سال‏های اخیر عامل اصلی تشدید بحران در حوضۀ دریاچۀ ارومیه بوده است. مقایسه و ارزیابی روش‏های مختلف زمین‌آماری به‌منظور توزیع مکانی شاخص خشکسالی با استفاده از معیار RMSE نشان داد روش کریجینگ دقت زیادی برای پهنه‏بندی خشکسالی دارد.